Szlachetna sztuka z brązu czyli jak powstają rzeźby…

Początki…

Brąz był używany już w prehistorii ok. 3000 lat p.n.e. w tzw. epoce brązu, która swą nazwę wzięła właśnie od używania w tamtym okresie narzędzi wykonanych z tego metalu. Powszechne było wykonywanie narzędzi używanych w rolnictwie, jednak na niektórych terenach np. w Grecji i Mezopotamii zaczęto również tworzyć sztukę z metalu używając właśnie brązu do odlewania w nim rzeźb. Jedną z metod była metoda “na wosk tracony” stosowana po dzień dzisiejszy.
W Europie brąz stosowany był głównie w średniowieczu do produkcji broni i narzędzi, ale także właśnie do odlewu rzeźb oraz dekoracji. Wielki powrót tego metalu możemy zaobserwować na początku XX w., kiedy to tworzyli wielcy artyści – rzeźbiarze, robiący odlewy z brązu, jak mistrz tej techniki i rzeźb wielkogabarytowych, francuz, Auguste Rodin.

Co to jest brąz?

Brąz jest to stop miedzi i cyny w stosunku 9:1, często z domieszką ołowiu i cynku. Charakteryzuje się trwałością i wytrzymałością. Jednak to co odróżnia go od innych stopów metali, to możliwość oddania najdrobniejszych szczegółów odlewanego posągu, co jest tak bardzo istotne dla rzeźbiarzy, którzy upodobali sobie ten właśnie metal. Brąz jest powszechnie stosowany do odlewowych form. Podobne właściwości ma też mosiądz, który jest równie szlachetnym stopem miedzi z cynkiem. Jednak nie o nim mowa.

Podstawowe metody wykonywania odlewów z brązu

W dawniejszych czasach brąz był odlewany na kilka sposobów. Dwie podstawowe i przyjęte powszechnie metody to był odlew piaskowy i odlew woskowy. Pierwsza z nich była prostą techniką wykorzystującą formy zawierające drobny piasek. Natomiast druga polegała na użyciu woskowego modelu, który następnie był niszczony w procesie odlewania rzeźby. Wosk jest bardzo plastyczny i łatwo można było wykonać w nim drobne szczegóły i detale rzeźby. Tą metodę wymyślili właśnie Grecy tysiące lat temu. Miała ona jednak jedną zasadniczą wadę: podczas odlewu traciliśmy prototyp zrobiony z wosku.
W późniejszych czasach zaczęto też wykorzystywać metody pośrednie, polegające na wielokrotnym użyciu form gipsowych, pochodzących z oryginalnego woskowego modelu, który ulegał zniszczeniu. Jednak nadal technika ta nie pozwalała na odlew większy niż ok. 1 m, gdyż zużycie materiału i ciężar rzeźby był zbyt duży. Powodem tego był fakt, że taka rzeźba była pełna w środku.
Jednak pomysłowi Grecy już wtedy opracowali metodę, która pozwalała na odlanie rzeźby będącej metalową skorupą pustą w środku.

Metoda odlewu “na wosk tracony”

Genialna grecka metoda “na wosk tracony”, udoskonalona w czasach nowożytnych, przyniosła prawdziwą rewolucję w odlewnictwie. Przyjęła się ona powszechnie i jest używana nie tylko do odlewów z brązu, ale również z innych metali szlachetnych takich jak złoto, srebro czy mosiądz. Wykonana tą techniką rzeźba powstaje w wyniku zastąpienia modelu, zrobionego z dowolnego materiału, przez jego replikę z wybranego metalu, tutaj z brązu.
Model pierwotny – projekt, artysta wykonuje zazwyczaj z gliny. Następnie rzeźbę pokrywa się formą gipsową zw. negatywem. W przypadku odlewania bardziej skomplikowanych dzieł, o wielu szczegółach używa się specjalnego sylikonu, który jest elastyczny, dzięki czemu formę łatwiej zdjąć ze skomplikowanego modelu, niż sztywny negatyw gipsowy. Gdy negatyw zastygnie i stanie się dość twardy, można rozebrać formę, aby wyjąć gliniany model.
Powstałą w ten sposób i pustą formę składa się na nowo, a do środka wlewa płynny wosk, który dokładnie odwzorowuje wszystkie szczegóły negatywu rzeźby. Tak uzyskany model woskowy, który dodatkowo jest pusty w środku i ma cienkie ścianki, zostaje ponownie obudowany kolejną formą wykonywaną tym razem ze specjalnej masy formierskiej z dołączonym do niego specjalnym systemem kanałów wlewowych. Następnie forma zostaje wypalona i w tym procesie wosk zostaje wytopiony. Stąd właśnie wzięła się nazwa “na wosk tracony”.
Płynny brąz, jest wlewany kanałami wlewowymi w przestrzeń w formie pozostałą po wytopionym wosku. Po wystygnięciu forma jest rozbijana w celu wyjęcia rzeźby z brązu, która następnie zostanie poddana procesom wykańczania. Zostają wtedy odcięte pozostałości systemu wlewowego, uzupełnione ewentualne drobne szczeliny, powstałe na skutek niedokładnego wypełnienia formy metalem. Na sam koniec rzeźba jest pokrywana licznymi preparatami, które pozwolą wydobyć naturalne piękno brązu oraz polerowana bądź patynowana aby uzyskać pożądany przez artystę efekt.

Zapraszamy też do obejrzenia fragmentu filmu zrealizowanego przez Discovery, dzięki któremu łatwiej będzie zrozumieć cały proces odlewania rzeźb z brązu.